Sercem Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach jest kaplica klasztorna z łaskami słynącym obrazem Jezusa Miłosiernego i grobem św. Faustyny. Ta niewielka świątynia wybudowana w kompleksie klasztornym Zgromadzenia Sióstr Matki Bożej Miłosierdzia i poświęcona w 1891 roku (pw. św. Józefa), służyła niegdyś tylko siostrom i ich wychowankom, była świadkiem modlitwy i nadzwyczajnych łask (m.in. objawień Pana Jezusa i Matki Najświętszej), jakie tutaj otrzymała Apostołka Bożego Miłosierdzia. Wraz z jej śmiercią w tym miejscu zostało zdeponowane orędzie o Bożym miłosierdziu, które z woli Chrystusa przekazała Kościołowi i światu. Dlatego łagiewnickie Sanktuarium stało się stolicą kultu Miłosierdzia Bożego, z której to orędzie rozchodzi się na cały świat i do której pielgrzymują ludzie ze wszystkich kontynentów, upraszając wiele łask, o czym świadczą liczne wota umieszczone w gablotach wokół kaplicy.
W ołtarzu bocznym po lewej stronie kaplicy znajduje się cudowny obraz Jezusa Miłosiernego pędzla Adolfa Hyły poświęcony przez o. Józefa Andrasza SJ (krakowskiego kierownika duchowego Siostry Faustyny) 16 kwietnia 1944 roku, w pierwszą niedzielę po Wielkanocy. Kopie i reprodukcje tego obrazu rozeszły się po całym świecie i na nim spełniły się słowa Jezusa wypowiedziane do Siostry Faustyny przy pierwszym jego objawieniu: Pragnę, aby ten obraz czczono najpierw w kaplicy waszej i na całym świecie (Dz. 47).
Pod mensą ołtarza spoczywa biała marmurowa trumienka z relikwiami św. Siostry Faustyny, a ich cząstka została umieszczona w marmurowym klęczniku przed ołtarzem, aby pielgrzymi mogli w sposób bardzo przystępny oddawać jej cześć i prosić o jej możne wstawiennictwo w modlitwach zanoszonych do Miłosierdzia Bożego.
W ołtarzu głównym jest figura Matki Bożej Miłosierdzia – patronki Zgromadzenia, a w bocznych wnękach tego ołtarza znajdują się figury: św. Stanisława Kostki – patrona młodzieży oraz św. Marii Magdaleny – patronki pokutnic. W bocznym ołtarzu po prawej stronie jest obraz św. Józefa z Dzieciątkiem. On od początku był patronem tej kaplicy i całej posesji, którą ku jego czci nazwano kiedyś „Józefowem”. Na bocznych ścianach znajdują się obrazy: św. Jana Pawła II, św. Ignacego – patrona Zgromadzenia oraz bł. ks. Michała Sopoćki – kierownika duchowego św. Siostry Faustyny.
W 1968 roku kard. Karol Wojtyła wpisał kaplicę pw. św. Józefa na listę Sanktuariów archidiecezji krakowskiej ze względu na grób Służebnicy Bożej Siostry Faustyny nawiedzany licznie przez pielgrzymów, a 1 listopada 1992 roku metropolita krakowski kard. Franciszek Macharski wydał oficjalny dekret podnoszący tę kaplicę do rangi Sanktuarium Bożego Miłosierdzia.
1. Łagiewniki – historia
Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Łagiewnikach położone jest w południowej części Krakowa. Nazwa: Łagiewniki pochodzi od łagiewiników – tak nazywano mieszkańców osad, którzy zajmowali się wyrobem łagwi, czyli naczyń z drewna lub ze skór, a być może także wypalanych z gliny, których używano do przechowywania i przenoszenia napojów. Pierwsze pisemne wzmianki o wsi pochodzą z XIV wieku, choć ślady osadnictwa sięgają tutaj czasów rzymskich, a nawet neolitu, co potwierdzają archeologiczne wykopaliska. Ludność na tych terenach zajmowała się rolnictwem, drobną wytwórczością i handlem, bo przez wieś przebiegał stary królewski szlak handlowy (via regalis) z północy na południe. Początkowo Łagiewniki były osadą służebną wobec grodu krakowskiego i dworu książęcego, potem (w XIII i XIV wieku) stały się wsią rolniczo-hodowlaną, która od XV wieku była własnością kasztelana krakowskiego, a po rozbiorach Polski przechodziła w różne ręce. W centrum Łagiewnik znajdowały się budynki folwarczne wraz z dworem.
W XVII wieku w Łagiewnikach zaczęła funkcjonować pierwsza fabryka – była to fabryka papieru, ale rozwój przemysłu fabrycznego, który całkowicie zmienił charakter osady, przypada na wiek XIX i I połowę wieku XX. Rozwój przemysłu związany był z odkryciem na tym terenie iłów łupkowych i gipsu – surowców dla przemysłu budowlanego. Wtedy na terenie wsi Łagiewniki powstały: kopalnia gipsu i gliny, młyn do mielenia tych surowców, cegielnie, fabryki dachówek, kafli, a z czasem także huta żelaza, Fabryka Armatur i Fabryka Maszyn. Oprócz rozwijającego się bardzo intensywnie przemysłu budowlanego powstawały też inne fabryki, jak np. Fabryka Świec i Mydła czy Fabryka Mebli oraz drobne przedsiębiorstwa rzemieślnicze. W sąsiedniej wsi Borek Fałęcki w 1901 roku powstała fabryka sody amoniakalnej, słynny Solvay, który szybko zwiększał zakres produkcji i zatrudnienie stając się jednym z największych przedsiębiorstw przemysłowych w Krakowie. W latach II wojny światowej w tej fabryce, sąsiadującej z klasztorem w Łagiewnikach, pracował Karol Wojtyła.
Wraz z rozwojem przemysłu w Łagiewnikach wzrastała także liczba mieszkańców i zmieniał się charakter budownictwa. Znikały wiejskie drewniane chaty, a powstawało budownictwo murowane o charakterze podmiejskim, czyli domy wolno stojące otoczone zielenią, wille i budynki czynszowe. Dawna wieś przekształciła się w podmiejski ośrodek przemysłowy, z największymi w tym regionie fabrykami, zatrudniającymi setki pracowników.
W latach II wojny światowej (1941) z rozkazu Generalnego Gubernatora Łagiewniki zostały włączone do Krakowa jako dzielnica katastralna. Jeszcze przed wojną, w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego zaczęto zamykać małe cegielnie. Po wojnie duże zakłady pracy upaństwowiono, potem część przekształcono, a część zamknięto, w tym krakowski Solvay. Na terenie Łagiewnik powstały nowe osiedla mieszkaniowe, szlaki komunikacyjne i dwie parafie. Obecnie Łagiewniki należą do IX dzielnicy Krakowa wraz z dawną wsią Borek Fałęcki.
2. Zespół klasztorny w Łagiewnikach
Pod koniec XIX wieku na wzgórzu we wsi Łagiewniki, z funduszy księcia Aleksandra Lubomirskiego, finansisty i filantropa, który na ręce kard. Albina Dunajewskiego złożył pokaźną sumę pieniędzy, zakupiono kilkanaście hektarów pola od Bernarda i Samuela Wohlfeldów oraz miejscowych gospodarzy pod budowę klasztoru oraz obiektów dla prowadzenia dzieła wychowania dziewcząt i kobiet potrzebujących głębokiej odnowy moralnej. Całość posesji otoczono murem i ku czci św. Józefa, któremu siostry Zgromadzenia Matki Bożej Miłosierdzia przypisywały uproszenie fundacji, nazwano „Józefowem”. Budową kierował architekt Karol Zaremba i budowniczy Ignacy Miarczyński. 20 sierpnia 1891 roku kard. A. Dunajewski poświęcił kaplicę pod wezwaniem św. Józefa i jedno skrzydło zabudowań klasztornych przeznaczone dla prowadzenia dzieła apostolskiego.
Obiekt klasztorny ze względu na charakter prowadzonego dzieła miłosierdzia był zamknięty dla osób z zewnątrz. W zespole klasztornym siostry zajmowały się wychowaniem upadłych dziewcząt – jak się wtedy mówiło. Pracę z dziewczętami i kobietami opierały na poszanowaniu godności człowieka, pielęgnowaniu wartości chrześcijańskich oraz przygotowaniu do pracy zawodowej i samodzielnego, godnego życia w społeczeństwie. Ważną rolę w procesie wychowania odgrywała praca, która zarazem była źródłem utrzymania dla sióstr i wychowanek. W „Domu Miłosierdzia” (tak w Zgromadzeniu nazywano placówki apostolskie) pod kierunkiem sióstr prowadzono na bardzo wysokim poziomie pracownie usługowe haftu i tkactwa, introligatornię, pralnię oraz uczono pracy w ogrodnictwie i gospodarstwie. Każdy dzień wypełniony był pracą i modlitwą.
W latach pierwszej wojny światowej część posesji klasztornej została zajęta na potrzeby szpitala wojskowego, w którym pielęgnowano żołnierzy różnych narodowości chorych zakaźnie na tyfus, cholerę, czerwonkę, ospę i szkarlatynę. Tylko latach 1914-1915 przez szpital przewinęło się około 2 400 żołnierzy. Zmarłych chowano na cmentarzu za murem klasztoru.
W czasach okupacji hitlerowskiej „Józefów” traktowany był jako własność Niemców, dlatego Zgromadzenie musiało dostarczać im określoną ilość warzyw. Siostry nadal prowadziły „Dom Miłosierdzia”, do którego Niemcy karnie kierowali kobiety przyłapane na szmuglu, pomagały wysiedlonym, udzielały się w tajnym nauczaniu i w akcjach charytatywnych prowadząc kuchnię dla ubogich.
W 1962 roku władze komunistyczne odebrały Zgromadzeniu zakład wychowawczy i większą część posesji. Kilka lat później (1969) w klasztorze siostry zorganizowały ośrodek opieki otwartej dla młodzieży nieprzystosowanej społecznie pod nazwą „Źródło”, który funkcjonował do 1991 roku. W 1989 roku władze państwowe zwróciły Zgromadzeniu zakład dla dziewcząt. Dziś nosi on nazwę Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego, ma charakter zamknięty i jest placówką resocjalizacyjną dla dziewcząt niedostosowanych społecznie. Siostry prowadzą w nim internat oraz nauczanie szkolne w ostatnich klasach szkoły ponadpodstawowej, w Liceum Ogólnokształcącym, i szkołach zawodowych o profilu gastronomicznym i fryzjerskim.
W tym klasztorze żyła i zmarła św. Siostra Faustyna Kowalska, przez którą Chrystus przekazał wielkie orędzie Miłosierdzia przypominające biblijną prawdę o miłości miłosiernej Boga do każdego człowieka i wzywające do głoszenia jej z nową mocą przez świadectwo życia, czyny, słowa i modlitwę. Dziś siostry Zgromadzenia Matki Bożej Miłosierdzia, które uznały św. Siostrę Faustynę za swą duchową współzałożycielkę, głoszą orędzie Miłosierdzia nie tylko poprzez świadectwo życia i dzieło miłosierdzia wobec dziewcząt potrzebujących odnowy moralnej, ale także poprzez słowo (obsługa pielgrzymów, formacja apostołów Bożego Miłosierdzia w stowarzyszeniu „Faustinum”, publikacje Wydawnictwa „Misericordia”, kwartalnik „Orędzie Miłosierdzia”, media) i modlitwę.
3. Kaplica z łaskami słynącym obrazem Jezusa Miłosiernego i grobem św. Faustyny
Kaplicę zakonną pod wezwaniem św. Józefa, łączącą dwa skrzydła zabudowań klasztornych, poświęcił kard. Albin Dunajewski 20 sierpnia 1891 roku. W ołtarzu głównym, wykonanym przez Ferdynanda Majerskiego z Przemyśla, umieszczono figurę Matki Bożej Miłosierdzia – patronki Zgromadzenia, po lewej stronie – św. Stanisława Kostki (patrona młodzieży zakonnej), po prawej – św. Marii Magdaleny (patronki pokutnic). W bocznych ołtarzach prezbiterium: po lewej stronie znajduje się łaskami słynący Obraz Jezusa Miłosiernego, który przykrył pierwotnie umieszczony w tym ołtarzu obraz Serca Jezusowego (pędzla Jana Bąkowskiego, 1896), po prawej stronie jest obraz św. Józefa z Dzieciątkiem (pędzla Fr. Krudowskiego).
W latach II wojny światowej obiekt klasztorny w Łagiewnikach (dotąd zamknięty dla osób z zewnątrz) został otwarty dla uchodźców i ludzi pragnących nawiedzić grób Siostry Faustyny, gdyż sława świętości jej życia rosła wraz z niezwykle dynamicznie rozwijającym się nabożeństwem do Miłosierdzia Bożego. W roku 1943 (7 marca) krakowski spowiednik Siostry Faustyny o. Józef Andrasz SI poświęcił pierwszy obraz Jezusa Miłosiernego pędzla Adolfa Hyły i zainicjował uroczyste nabożeństwa ku czci Miłosierdzia Bożego, na które tłumnie ściągali mieszkańcy Krakowa i okolic. Drugi obraz Jezusa Miłosiernego (pędzla A. Hyły), który wielkością i kształtem odpowiadał wnęce bocznego ołtarza, został poświęcony przez o. Józefa Andrasza w pierwszą niedzielę po Wielkanocy (święto Miłosierdzia) 16 kwietnia 1944 roku i szybko zasłynął łaskami. Jego kopie i reprodukcje rozeszły się po świecie i tak spełniły się słowa Jezusa, które powiedział do Siostry Faustyny, że pragnie, aby obraz Jego miłosierdzia czczony był najpierw w kaplicy Zgromadzenia i na całym świecie.
Zabytkowe malowidła na ścianach projektował w okresie międzywojennym (1934) Zdzisław Gedliczka. Odnowiono je w czasie generalnego remontu i konserwacji kaplicy w latach 1981-1990. Wtedy w bocznych oknach kaplicy i w kruchcie założono witraże, które są dziełem Wiktora Ostrzołka. Wcześniejszy jest tylko witraż św. Cecylii, który znajduje się w okrągłym oknie na chórze. Wokół kaplicy na ścianach umieszczono gabloty, w których znajdują się artystycznie ułożone wota, świadczące o łaskach, jakie tutaj uprosili pielgrzymi.
W 1968 roku kaplica została wpisana na listę sanktuariów diecezji krakowskiej, a 1 listopada 1992 roku oficjalny dekret ustanawiający ją Sanktuarium Bożego Miłosierdzia wydał metropolita krakowski kard. Franciszek Macharski. Przed kaplicą znajduje się płaskorzeźba z popiersiem Ojca Świętego Jana Pawła II (projekt prof. Czesława Dźwigaja), upamiętniająca jego pierwszą papieską pielgrzymkę do Sanktuarium w Łagiewnikach (7 czerwca 1997), a po drugiej stronie tablica upamiętniająca pielgrzymkę Ojca Świętego Benedykta XVI, która odbyła się 27 maja 2006 roku (projekt Andrzeja Zaradkiewicza). Na budynku klasztornym (od strony wejścia do kaplicy) tablica pamiątkowa, wykonana według projektu Czesława Dźwigaja, wskazuje na celę (dawną zakonną infirmerię), w której odeszła do Pana św. Siostra Faustyna.
s. M. Elżbieta Siepak ISMM
W tekście wykorzystano fragmenty artykułu: s. M. Elżbieta Siepak ZMBM, Jan Paweł II pielgrzym łagiewnicki i sługa orędzia Miłosierdzia, w: Przyroda, geografia, turystyka w nauczaniu Jana Pawła II, red. ks. Macieja Ostrowskiego i Izabeli Sołjan, Kraków 2007, s. 113-126.
Sanktuaria/Sanktuarium Bożego Miłosierdzia w Krakowie-Łagiewnikach
